İDRİS OKUDUCU/MÜCAHİT AYDEMİR – Uzmanlar, Lübnan ile İsrail ortasında devam eden tartışmalı deniz hududu nedeniyle çatışma riskinin düşük olduğunu, bilakis her iki tarafın da mutabakata varılmasını arzuladığını belirtiyor.
Lübnan ve İsrailli siyaset ve güç uzmanları, AA muhabirine, iki ülke ortasındaki tartışmalı deniz hududu sorununda Hizbullah’ın tansiyonu yükselten tavrı, bunun gerisindeki nedenler ve muhtemel mutabakata ait değerlendirmelerde bulundu.
Beyrut’taki Saint Joseph Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi Profesör Karim Emile Bitar, Hizbullah’ın İsrail’e yönelik son devirde artan tehditlerinin Tel Aviv ile bir çatışmaya girmekten fazla iç siyasete yönelik olduğunu, ülkede zayıflayan pozisyonunu bu vesileyle güçlendirme emeli taşıdığını söyledi.
Hizbullah ile İsrail ortasında 2006’da patlak veren çatışmayı hatırlatan Bitar, “İsrail o devir karşısında güçlü bir kümenin olduğunu idrak etti ve Hizbullah’ın kendi ulusal güvenliğini tehdit edebileceğini anladı. Fakat her iki taraf da mümkün bir çatışmanın harikulâde maliyet ve bedelinin olacağını çok âlâ biliyor ki o devir tüm taraflar için yıkıcı olmuştu. Mevcut koşullarda çatışma ihtimali düşük görünüyor.” değerlendirmesinde bulundu.
“Hizbullah’ın ülke içerisindeki pozisyonu geçmişe nazaran çok farklı”
Bitar, Hizbullah’ın ülke içerisindeki konumunun ve Arap dünyasıyla olan bağlantılarının 2006’da değişik bir düzeydeyken şu anda bu durumdan kelam etmenin pek de mümkün olmadığını tabir etti.
Ülke içerisinde Şii olmayan öteki bölümün Hizbullah’a yönelik takviyesinde önemli değişimlerin bulunduğunu belirten Bitar, “Hizbullah’a 2006’daki üzere mümkün bir çatışma durumunda büyük takviye verileceğini söylemek çok sıkıntı. Ülke içerisinde kutuplaşma çok yüksek. Hizbullah bugün Suriye ve Yemen’deki çatışmalara müdahil olmuş bir taraf. Yalnızca İsrail ile direnişe odaklı bir hareket olarak kabul görmüyor.” görüşünü lisana getirdi.
Bitar, “Lübnan’daki iç siyasette durum şu anda epey değişken ve 2006’daki atmosferden kelam etmek mümkün değil.” dedi.
Hizbullah’a, Sünnilerin yanı sıra uzun yıllardır müttefiki olan Hristiyanlardan da çok önemli tenkitler geldiğini hatırlatan Bitar, “Hristiyanlar nezdinde de Hizbullah’ın İran’ın bölgesel ajandası için çalıştığı kanaati yüksek ve eskisi üzere bir sempati yok.” diye konuştu.
“Hizbullah, gaz ve petrol konusunda mutabakata varılmasını arzuluyor”
ABD merkezli Doğal Kaynaklar İdaresi Enstitüsü Orta Doğu Yöneticisi Laury Haytayan, Hizbullah’ın İsrail’e yönelik tehditlerinin ardında iki nedenin yattığını belirterek, şunları kaydetti:
“Hizbullah (tehditler yoluyla) ‘bensiz İsrail ile rastgele bir mutabakat imzalanamaz’ demek istiyor. İkinci olarak da Cumhurbaşkanı Mişel Avn’ın misyon müddeti dolmadan (31 Ekim) ve rastgele bir anayasal boşluk yaşanmadan müzakereleri hızlandırmaya çalışıyor.”
Tehditlerin tersine Hizbullah’ın İsrail ile mutabakata varılmasından yana olduğunu savunan Haytayan, “Hizbullah gaz ve petrol konusunda mutabakata varılmasını arzuluyor. Zira gaz ve petrol bölümü sayesinde ülkenin mevcut makûs ekonomik durumdan çıkabileceğini düşünüyor.” dedi.
İsrail, Lübnan’la olan yasal uyuşmazlığı netleştirmeli
Tel Aviv Üniversitesi Öğretim Üyesi Profesör Emmanuel Navon ise İsrail’in Lübnan’la olan yasal uyuşmazlığı netleştirmesi gerektiğini söz etti.
Navon, “İsrail’in (Doğu Akdeniz’deki) bu kaynakları kullanması için Lübnan’la olan yasal uyuşmazlığı netleştirmesi gerekiyor. Bu yüzden, bu muahede kıymetli.” halinde konuştu.
Bir yandan müzakerelerde mutabakat sağlanmasına iliştin taraflardan olumlu sinyaller gelirken öbür yandan Hizbullah’ın Kariş alanı konusunda İsrail’e yönelttiği tehditleri kıymetlendiren Navon, bu tehditlerin gerçekleşme ihtimalinin mevcut konjonktürle uyuşmadığına dikkati çekti.
Çatışma mı yoksa mutabakat mı?
“Çatışma mı yoksa muahede mı ön planda görünüyor?” sorusuna Navon, “Müzakerenin art planına bakıldığında Orta Doğu’nun en güçlü ve başarılı ülkesi İsrail’in başarısız bir devletle karşı karşıya olduğunu görüyoruz.” karşılığını verdi.
Lübnan’ın İran takviyeli Hizbullah tarafından “rehin tutulduğunu” savunan İsrailli akademisyen, şunları kaydetti:
“İsrail ile Hizbullah ortasında en son 2006’da bir savaş yaşandı. Hizbullah o sırada yanlış hesap yaptı ve sonuç Lübnan için yıkıcı oldu. Gerçek şu ki, 2006’dan beri bu askeri operasyon İsrail açısından başarılı olmaktan çok uzak olsa da Hizbullah’ı en azından bugüne kadar caydırdı.
Hizbullah’ın tehditleri boş tehditlerdir. Zira kararlarını özerk bir halde alamıyor, Tahran’dan buyruk alıyor. İran rejiminin bu süreçte, tüm bölgeye kıyasla bu türlü küçük bir husus nedeniyle İsrail’le savaş riskini göze alacağından epeyce şüpheliyim.”
Ekonomik kriz, Lübnan’ı mutabakata varma konusunda teşvik ediyor
Navon, şöyle devam etti:
“Hizbullah’ın tehditlerinin boş olduğunu birebir vakitte şöyle açıklayabilirim: Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn, Hristiyan olmasına karşın yıllardır klasik olarak Hizbullah ile özdeşleştiriliyor ve muhalifleri tarafından Hizbullah ve İran’ın kelamda iş birlikçisi olmakla suçlanıyor.
Ancak Avn’ın artık yaptığı açıklamalar bir muahedeye varmak istediğini gösteriyor. ve bence bu, Hizbullah’ın Lübnan’daki gücünün ve tesirinin, birkaç ay evvelki seçim başarısızlığından başka olarak, azalmakta olduğunu gösteriyor. Mişel Avn’ın Hizbullah’ın karşı çıktığını bildiğimiz bir muahede lehinde açıkça konuşması, Hizbullah’ın artık ülkeyi büsbütün denetim etmediğini gösteriyor.”
İsrail’in Kariş gaz alanında faaliyete başlama konusunda kararlı olduğunu söyleyen Navon, “Ancak alışılmış ki İsrail Lübnan’la muahedeyi tercih eder. Sonunda bir muahedeye varılacağına inanıyorum. Lübnan, feci durumdaki iktisadı göz önüne alındığında bir mutabakata varmak için her türlü teşvike sahip görünüyor.” değerlendirmesinde bulundu.
AB, gaz ithalatını çeşitlendirme arayışında
İsrail ile Lübnan ortasındaki müzakerelerde, ABD Dışişleri Bakanlığı Güç Güvenliği Danışmanı Amos Hochstein’in orta buluculuk rolüne de değinen Navon, “ABD, Avrupa Birliğinin (AB) doğal gaz ithalatını çeşitlendirmesine yardımcı olmaya çalışıyor.” dedi.
Navon, “Doğu Akdeniz’de İsrail, bilhassa Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) ve Mısır ile değerli bir doğal gaz kaynağı oluşturuyor. ve birkaç ay evvel AB, İsrail ile doğal gaz ihracı için bir mutabakat imzaladı. Böylelikle İsrail, kendisini bu senaryoda daha da güçlü bir aktör haline getirecek Kariş kaynaklarını üretimine ekleyebilir. ABD de buna sıcak bakıyor.” biçiminde konuştu.
ABD’nin, İsrail’in Hizbullah’la rastgele bir tansiyona girmeden Kariş gaz alanından tam olarak yararlanabilmesi için Lübnan ile olan yasal uyuşmazlığı sona erdirmek istediğine dikkati çeken Navon, “(Rusya Devlet Lideri Vladimir) Putin’in Avrupa’da neden olduğu güç krizi, ABD’yi, müttefiklerine, bilhassa de Avrupalılara yardım etmeye katiyen teşvik ediyor.” tabirlerini kullandı.
İsrail ile Lübnan ortasındaki deniz hududu anlaşmazlığı
İsrail ile Lübnan ortasında yaklaşık 860 kilometrekarelik deniz alanı uyuşmazlığı bulunuyor.
İki ülke de bu bölgenin kıta sahanlığında hak argüman ediyor. İsrail, Lübnan hükümetinin lisanslama sürecine başladığı beş bloktan üçünün İsrail kıta sahanlığı hudut bölgesinde yer aldığını öne sürüyor.
Lübnan tarafı ise tartışmalı bölgenin 2 bin 290 kilometrekare olduğunu söylüyor.
İsrail ve Lübnan deniz hududu uyuşmazlığının tahlili gayesiyle Ekim 2020’de Birleşmiş Milletler nezareti ve ABD orta buluculuğunda dolaylı müzakerelere başlamıştı.
Müzakereler, Mayıs 2021’deki beşinci tıbbın akabinde mutabakata varılmaksızın askıya alınmıştı.
İsrail’in 5 Haziran’da ihtilaflı deniz alanı Kariş’e bir sondaj gemisi göndermesi bölgede tansiyonu yine yükseltmişti.
Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn, İsrail ile bir yıldır askıda olan müzakerelere yine başlanması için 14 Haziran’da, orta bulucu pozisyonundaki ABD Dışişleri Bakanlığı Güç Güvenliği Danışmanı Amos Hochstein ile bir ortaya gelmişti.
Hochstein, son olarak 9 Eylül’de Beyrut’ta kimi temaslarda bulunmuş ve muahedeye varılması konusunda optimist olduğunu söz etmişti.
Lübnan Cumhurbaşkanı da 19 Eylül’de İsrail ile müzakerelerde son evreye gelindiğini, teknik ayrıntılar üzerinde görüşmelerin yapıldığını belirtmişti.