Deniz Sağdıç, her türlü atık ve kullanılmış malzemeyi ileri ve geri dönüşümle sanat yapıtına dönüştürüyor. Sanatkarın son projesi, yapıtlarını H&M’in Güçlü, İstinyepark ve Akasya olmak üzere İstanbul’da bulunan üç mağazasında 15 ay boyunca sergilemek.
Deniz Sağdıç, atıkları değerlendirmeye başlamadan önce sıradan, günlük kullanım objelerine yağlıboya, akrilik üzere sanatın klasik yöntemleriyle müdahalelerde bulunuyormuş. Bir kavramsal sanat eleştirisi olarak yola çıkmış. “Nesneleri de eskicilerden ya da çöp kenarlarına terk edilmiş şekilde buluyordum. Vakitle bu objeler büsbütün çöpün kendisine yani atık materyallere doğru evrildi. Sonra tüm dokumacılık ürünlerinin bir sanatçıya boyayı aratmayacak derecede geniş teknik imkanlar sunduğunu deneyimledikçe atıklar sanatımın vazgeçilmez materyalleri oldu. Elbette tüm bu sanatsal imkanların yanında gezegenimizi müdafaaya yönelik sorumluluklarımız benim atıklarla sanat yapmamdaki en önemli motivasyonu oluşturuyor.”
Geri dönüştürülmüş ve ileri dönüştürülmüş gereçleri odağınıza alıyorsunuz. Lakin neden özellikle denim?
Denim üreticileri başta olmak üzere dokumacılık, sürdürülebilir üretim yöntemlerini birinci uygulamaya başlayan sektörlerden oldu. Bu kurumlarla yaptığımız sayısız işbirliği, denim ve dokumacılık çalışmalarımın diğerlerine göre çok daha fazla görünür olmasına neden oldu. Anadolu, dokuma tekniklerinin geliştirildiği bir coğrafya. Geleneğimizde dokumacılık, bir üründen öte derin manaları bulunan kültürel bir imge. Dokumanın anavatanında üreten sanatçı olarak dokumayla çalışmayı son derece heyecan verici buluyorum.
Peki çalışmaktan en çok zevk aldığınız malzeme hangisi?
Bir sonraki yapıtımda kullanacağım atığın ne olacağını bilmemek son derece keyifli ve heyecan verici. Aslında her yeni materyal benim için bir meydan okuma. Her gün onlarca ileti alıyorum. Kurumlar üretimlerinden arta kalan atıkları benimle paylaşmak istiyor, beşerler biriktirdikleri atıkları bana göndermeyi teklif ediyor. Kimi vakit bu meydan okumalara çalışmalarımı takip edenler de katılıyor. Bana çeşitli atık gereçleri önerip ‘Bakalım bununla da bir eser yapabilecek misin?’ diye heyecanlanıyorlar. Daha önce hiç karşılaşmadığım ya da üzerine düşünme fırsatım olmamış bir atıkla karşılaştığımda yeni ve sıkıntı bir sürecin başlayacağını görmekten keyif alıyorum.
Kumaşları temin etme süreci nasıl gelişiyor?
Başlarda kendi dolabımdan, başka şekilde değerlendirilemeyecek kumaşları seçiyordum. Çalışmalarım arttıkça bu materyalleri yakınlarım ya da komşularımdan temin etmeye başladım. Kısa sürede bu kaynakları da tüketince dokuma üreticisi kurum ve markaların kapısını çalmaya başladım. O vakitler daha sürdürülebilirlik trend değildi, iklim değişikliğiyle ilgili araştırmalar gündemde pek yoktu. Her yeni atıkla insanı biraz daha tanıyorum. Tükettiklerimiz bizi temsil ediyor. Çalışmalarım aracılığıyla insanları atıklarını ayrıştırmaya ve biriktirmeye teşvik edebilmek bile yapıtlarımın emeline ulaştığını göstererek beni keyifli ediyor.
Özellikle neden portrelere yöneliyorsunuz pekala?
Yüzler bu atıkların sorumlusunun biz beşerler olduğunu hatırlatıyor. İnsana, beşerle ilgili bir sıkıntıyı anlatmak istiyorsanız bunun en tesirli yolu yeniden insan. Öte yandan sanırım bakma aksiyonunun, yüz sözlerimizin ne kadar önemli bir iletişim aracı olduğunu çoğu vakit unutuyoruz. Lisanımızdan dökülenler, duyduklarımız ne olursa olsun iletişimin kesinliği yüz tabirlerimiz aracılığıyla tamamlanıyor. Picasso’nun Guernica yapıtı için söylediğine misal biçimde, bu yapıtları aslında yalnızca ben değil biz tüm beşerler yaptık.
Bir işin ortaya çıkışı ne kadar vaktinizi alıyor?
Süreç materyalin teknik özelliklerine, benim o malzemeyi düzenleme biçimime göre değişiyor. Yeni bir materyalle eserler yapmaya başlamadan önce o malzemeyi karşıma alıp onu tanımaya çalışıyorum, onunla çeşitli denemeler yapıyorum. Giysi atık düğmeleriyle yaptığım son yapıtta 20 bine yakın düğmeyi tek tek kumaşa dikmeyi tercih ettim. Bu çalışma neredeyse üç ayımı aldı.
H&M’le de bir projeniz var, nasıl bir ortaya geldiniz?
H&M’le birkaç yıldır işbirliği yapıyoruz. Markanın sürdürülebilirlik siyasetleriyle benim yapıtlarımla söz etmeye çalıştıklarım oldukça paralel. Diğer yandan sanatın toplumun çok daha geniş kitleleriyle buluşabilmesi için müze, galeri üzere mekanlardansa mağaza üzere hayatın içindeki alanlarda yapıtlarımı sergilemek benim için heyecan verici. Hem doğa dostu yaşam alışkanlıklarının kazandırılması hem de sanatın hayatın çok daha fazla içinde yer alması için H&M’le yaptığımız işbirliklerini çok önemsiyor ve değerli buluyorum. Sanatsal üretimlerin tamamı sürdürülebilir olabilir mi? Yalnızca sanat yapıtlarının değil, ürünler dahil tüm üretim süreçlerinin sürdürülebilir olmasının zarurî olduğu bir eşiği çoktan geçtik. Su başta olmak üzere tüm doğal kaynakların büsbütün yok olma tehlikesiyle karşı karşıyayız. Yalnızca denizlerdeki atıklarımız bile pek çok ülkenin yüzölçümünden daha geniş alanları kaplamaya başladı. Sürdürülebilirlik o kadar kaçınılmaz ve mecburî ki son iklim tepesinde geri dönüşüm kavramı yürürlükten kaldırılarak, geri dönüştürülebilirliğin artı bir özellik değilde üretimsel bir mecburilik olduğu karara bağlandı. Yapıtların geri dönüştürülmüş gereçten yapılmış olmasının en az eser kadar önemli olacağı bir döneme gireceğiz. Bu yaşamsal alışkanlıkları ne kadar erken kazanırsak gezegenimizi kurtarmak için o kadar fazla şansımız olacaktır.
En son İstanbul Havalimanı’nda “0 Sıfır Noktası” projenizi görmüştük, sırada ne var?
“0 Sıfır Noktası” standı İstanbul Havalimanı’nın memleketler arası pozisyonu nedeniyle sürdürülebilirliğin belli coğrafyalarla hudutlu olmadan tüm insanlığın ortak bir sorunu olduğunu tabir edebilmek için kusursuz bir alandı. Bu stanttaki eserler havalimanı ziyaretçilerinin atıklarından yapılmış olmasıyla ülkeler ve milletler farklı olsa da bahis tüketim olunca birbirimize ne kadar benzediğimizi gösteriyor. Önümüzdeki günlerde yeniden benzeri tesirleri olacak bir stant üzerinde çalışıyorum. Bu projenin Türkiye’den başlayarak dünyanın farklı kentlerinde sergilenmesi üzerinde çalışıyoruz.
Atölyede nasıl bir çalışma disiplininiz var?
Sabah erkenden başlayarak gece geç saatlere kadar çalışıyorum. Bu hareketi çalışmak olarak isimlendiriyoruz ancak sanatçı için sanat yapmak bir mesai değildir. Bu benim için bir varoluş problemi. Üzgün olduğumda kendimi toparlayabilmek, hasta olduğumda iyileşebilmek için sanat yapmaya gereksinimim var.
Bu sıralar size ne ilham veriyor?
Gündemim sürekli gezegenimizin durumu ve doğada yarattığımız değişimler. Bunların herkesin gündemi olması için çabalıyorum. Dünyada doğayı etkileyen gelişmeler beni oldukça etkiliyor. Yaşanan savaşlar ya da doğal afetler kadar yeni çıkan ve popüler olan bir tüketim ürünü de doğaya tıpkı derecede ziyan verebiliyor. İnsan yaşamı, iletişim ve tüketim bu kadar süratli olduğu sürece ilham edinecek problem bulmakta zorlanmıyorsunuz. Lakin sanatta ilhamdan daha önemli olan hassas olmak, araştırmak ve çok çalışmak.
Röportaj: Aykun Taşdöner
ELLE Türkiye Mayıs 2022 sayısından alınmıştır.